સુપ્રીમ કોર્ટ કાનૂની સેવા સમિતિ શું છે?
પ્રિલિમ્સ (Prelims) માટે: સુપ્રીમ કોર્ટ લીગલ સર્વિસ કમિટી, લીગલ સર્વિસ ઓથોરિટી એક્ટ, ૧૯૮૭, સુપ્રીમ કોર્ટ, નેશનલ લીગલ સર્વિસ ઓથોરિટી (NALSA), સ્ટેટ લીગલ સર્વિસ ઓથોરિટી (SLSA).
મુખ્ય (Mains Exam) બાબતો માટે: સુપ્રીમ કોર્ટ લીગલ સર્વિસ કમિટી, લીગલ સર્વિસ ઓથોરિટી એક્ટ, ૧૯૮૭
સમાચારમાં શા માટે?
તાજેતરમાં, સુપ્રીમ કોર્ટના ન્યાયાધીશ જસ્ટિસ બીઆર ગવઈને સુપ્રીમ કોર્ટ લીગલ સર્વિસ કમિટી (SCLSC) ના અધ્યક્ષ તરીકે નામાંકિત કરવામાં આવ્યા છે.
સુપ્રીમ કોર્ટ કાનૂની સેવા સમિતિ શું છે?
પૃષ્ઠભૂમિ:
કાનૂની સહાય કાર્યક્રમનો વિચાર અગાઉ ૧૯૫૦માં શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો, તે ૧૯૮૦માં તત્કાલિન SC ન્યાયાધીશ જસ્ટિસ પીએન ભગવતીની અધ્યક્ષતામાં રાષ્ટ્રીય સ્તરે એક સમિતિની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી.
કાનૂની સહાય યોજનાઓના અમલીકરણ માટેની સમિતિએ સમગ્ર ભારતમાં કાનૂની સહાય પ્રવૃત્તિઓનું નિરીક્ષણ કરવાનું શરૂ કર્યું.
વિશે:
SCLSC ની રચના કાનૂની સેવા સત્તાધિકારી અધિનિયમ, ૧૯૮૭ ની કલમ 3A હેઠળ કરવામાં આવી હતી, જેથી સર્વોચ્ચ અદાલતના અધિકારક્ષેત્ર હેઠળ આવતા કેસોમાં “સમાજના નબળા વર્ગોને મફત અને સક્ષમ કાનૂની સેવાઓ” પૂરી પાડવામાં આવે.
એક્ટની કલમ ૩A જણાવે છે કે નેશનલ લીગલ સર્વિસ ઓથોરિટી (NALSA) સમિતિની રચના કરશે.
તેમાં એક સીટીંગ SC ન્યાયાધીશનો સમાવેશ થાય છે, જે અધ્યક્ષ છે, અને કેન્દ્ર દ્વારા નિર્ધારિત અનુભવ અને લાયકાત ધરાવતા અન્ય સભ્યો સાથે.
અધ્યક્ષ અને અન્ય સભ્યો બંનેને CJI (ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ) દ્વારા નામાંકિત કરવામાં આવશે.
વધુમાં, CJI સમિતિના સચિવની નિમણૂક કરી શકે છે.
સભ્યો:
SCLSCમાં CJI દ્વારા નામાંકિત અધ્યક્ષ અને નવ સભ્યોનો સમાવેશ થાય છે. સમિતિ, બદલામાં, CJI સાથે પરામર્શ કરીને કેન્દ્ર દ્વારા નિર્ધારિત અધિકારીઓ અને અન્ય કર્મચારીઓની નિમણૂક કરી શકે છે.
આ ઉપરાંત, NALSA નિયમો, ૧૯૯૫ ના નિયમ ૧૦, SCLSC સભ્યોની સંખ્યા, અનુભવ અને લાયકાતનો સમાવેશ કરે છે.
૧૯૮૭ના અધિનિયમની કલમ ૨૭ હેઠળ, કેન્દ્રને અધિનિયમની જોગવાઈઓને અમલમાં મૂકવા માટે, સૂચના દ્વારા, CJI સાથે પરામર્શ કરીને નિયમો બનાવવાની સત્તા છે.
લીગલ સર્વિસ ઓથોરિટી એક્ટ, ૧૯૮૭ શું છે?
વિશે:
૧૯૮૭ માં, કાનૂની સહાય કાર્યક્રમોને વૈધાનિક આધાર આપવા માટે કાનૂની સેવા સત્તાધિકારી અધિનિયમ ઘડવામાં આવ્યો હતો.
તેનો હેતુ મહિલાઓ, બાળકો, SC (અનુસૂચિત જાતિ)/ST (અનુસૂચિત જનજાતિ) અને EWS (આર્થિક રીતે નબળા વિભાગ) કેટેગરીઝ, ઔદ્યોગિક કામદારો, વિકલાંગ વ્યક્તિઓ અને અન્યો સહિત પાત્ર જૂથોને મફત અને સક્ષમ કાનૂની સેવાઓ પ્રદાન કરવાનો છે.
નાલસા:
કાયદા હેઠળ, NALSA ની રચના ૧૯૯૫ માં કાનૂની સહાય કાર્યક્રમોના અમલીકરણ પર દેખરેખ અને મૂલ્યાંકન કરવા અને કાનૂની સેવાઓ ઉપલબ્ધ કરાવવા માટે નીતિઓ ઘડવા માટે કરવામાં આવી હતી.
કાયદા હેઠળ કાનૂની સહાય અને સહાય પૂરી પાડવા માટે દેશવ્યાપી નેટવર્કની કલ્પના કરવામાં આવી છે.
તે કાનૂની સહાય યોજનાઓ અને કાર્યક્રમોના અમલીકરણ માટે રાજ્ય કાનૂની સેવા સત્તાધિકારીઓ અને NGO ને ભંડોળ અને અનુદાન પણ વિતરિત કરે છે.
રાજ્ય કાનૂની સેવા સત્તાધિકારીઓ:
ત્યારબાદ, દરેક રાજ્યમાં, NALSA ની નીતિઓ અને દિશાનિર્દેશોને અમલમાં મૂકવા, લોકોને મફત કાનૂની સેવાઓ આપવા અને લોક અદાલતો ચલાવવા માટે રાજ્ય કાનૂની સેવા સત્તાધિકારીઓ (SLSA) ની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી.
એક SLSAનું નેતૃત્વ સંબંધિત હાઈકોર્ટના મુખ્ય ન્યાયાધીશ કરે છે અને તેમાં વરિષ્ઠ હાઈકોર્ટના જજ તેના કાર્યકારી અધ્યક્ષ તરીકે સામેલ છે.
જ્યારે HCના મુખ્ય ન્યાયાધીશ SLSAના આશ્રયદાતા-ઇન-ચીફ છે, ત્યારે CJI NALSAના આશ્રયદાતા-ઇન-ચીફ છે.
જિલ્લા કાનૂની સેવા સત્તાધિકારીઓ:
તેવી જ રીતે, જિલ્લા કાનૂની સેવા સત્તાધિકારીઓ (DLSAs) અને તાલુકા કાનૂની સેવા સમિતિઓની સ્થાપના જિલ્લાઓ અને મોટાભાગના તાલુકાઓમાં કરવામાં આવી હતી.
દરેક જિલ્લામાં જિલ્લા અદાલત સંકુલમાં સ્થિત, દરેક DLSA સંબંધિત જિલ્લાના જિલ્લા ન્યાયાધીશની અધ્યક્ષતામાં હોય છે.
તાલુકા અથવા પેટા-વિભાગીય કાનૂની સેવા સમિતિઓનું નેતૃત્વ વરિષ્ઠ નાગરિક ન્યાયાધીશ દ્વારા કરવામાં આવે છે.
સામૂહિક રીતે, આ સંસ્થાઓ કાનૂની જાગૃતિ શિબિરોનું આયોજન કરે છે, મફત કાનૂની સેવાઓ પ્રદાન કરે છે અને અન્ય કાર્યોની સાથે પ્રમાણિત ઓર્ડરની નકલો અને અન્ય કાનૂની દસ્તાવેજો પૂરા પાડે છે અને મેળવે છે.
શું બંધારણીય જોગવાઈઓ છે જે ભારતમાં કાનૂની સેવાઓની જોગવાઈનો આદેશ આપે છે?
ભારતીય બંધારણની ઘણી જોગવાઈઓમાં કાનૂની સેવાઓ પૂરી પાડવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે.
કલમ ૩૯A જણાવે છે કે, રાજ્ય સુરક્ષિત રહેશે કે કાનૂની પ્રણાલીનું સંચાલન ન્યાયને પ્રોત્સાહન આપે છે, સમાન તકના આધારે, અને ખાસ કરીને, યોગ્ય કાયદા અથવા યોજનાઓ દ્વારા અથવા અન્ય કોઈપણ રીતે, મફત કાનૂની સહાય પૂરી પાડશે, તેની ખાતરી કરવા માટે. આર્થિક અથવા અન્ય વિકલાંગતાના કારણે કોઈપણ નાગરિકને ન્યાય મેળવવાની તકો નકારવામાં આવતી નથી.
તદુપરાંત, કલમ ૧૪ (સમાનતાનો અધિકાર) અને ૨૨(૧) (ધરપકડ માટેના કારણો વિશે જાણ કરવાના અધિકાર) પણ રાજ્ય માટે કાયદા સમક્ષ સમાનતા અને સમાન તક પર આધારિત ન્યાયને પ્રોત્સાહન આપતી કાનૂની વ્યવસ્થાની ખાતરી કરવા માટે ફરજિયાત બનાવે છે.
UPSC સિવિલ સર્વિસ પરીક્ષા, પાછલા વર્ષના પ્રશ્નો (PYQ)
પ્ર. નેશનલ લીગલ સર્વિસ ઓથોરિટીના સંદર્ભમાં, નીચેના નિવેદનોને ધ્યાનમાં લો: (૨૦૧૩)
તેનો હેતુ સમાજના નબળા વર્ગોને સમાન તકના આધારે મફત અને સક્ષમ કાનૂની સેવાઓ પ્રદાન કરવાનો છે.
તે સમગ્ર દેશમાં કાનૂની કાર્યક્રમો અને યોજનાઓ અમલમાં મૂકવા માટે રાજ્ય કાનૂની સેવા સત્તાધિકારીઓ માટે માર્ગદર્શિકા બહાર પાડે છે.
ઉપર આપેલા નિવેદનોમાંથી કયું/સાચું છે?
(a) માત્ર ૧
(b) માત્ર ૨
(c) બંને ૧ અને ૨
(d) ન તો ૧ કે ૨
પ્રશ્ન નો સાચો જવાબ કોમેન્ટ બોક્સ માં જરૂર આપો.
આપ બીજા કર્રેન્ત અફેર્સ ને ટોપિક પર જાણકારી માટે અહીં ક્લિક કરો.