ભારતના ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન ચૌધરી ચરણ સિંહની જન્મજયંતિની ઉજવણી માટે દેશભરમાં કિસાન દિવસ મનાવવામાં આવે છે. ખેડૂતો દ્વારા સમાજમાં આપેલા યોગદાનની જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપવા અને તેના માટે તેમને પુરસ્કાર આપવા માટે આ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. મૂળ: ૨૦૦૧ માં, કેન્દ્ર સરકારે ચૌધરી ચરણ સિંહના કૃષિ ક્ષેત્ર અને ખેડૂતોના કલ્યાણમાં આપેલા યોગદાનને તેમની જન્મજયંતિને કિસાન દિવસ તરીકે ઉજવવાનું નક્કી કર્યું. સ્મારક: રાષ્ટ્રીય ખેડૂત દિવસ ખેડૂત નેતા અને ભારતના ૫માં વડા પ્રધાન ચૌધરી ચરણ સિંહની જન્મજયંતિને ચિહ્નિત કરે છે. વિષય: કિસાન દિવસ ૨૦૨૩ નો વિષય ‘ટકાઉ ખાદ્ય સુરક્ષા અને સ્થિતિસ્થાપકતા થી ચતુર ઉકેલ'’ છે. દિવસનું મહત્વ: ખેડૂતોના યોગદાનને પ્રોત્સાહિત કરો: ખેડૂતો દ્વારા સમાજમાં આપેલા યોગદાનની જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપવા અને તેના માટે તેમને પુરસ્કાર આપવા માટે આ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. ચૌધરી ચરણ સિંહના વારસાનું સન્માન કરો: કિસાન દિવસ એ પણ ચૌધરી ચરણ સિંહના વારસાને સન્માનવાની તક છે.
ચૌધરી ચરણ સિંહ વિશેના મુખ્ય તથ્યો શું છે?
તેમનો જન્મ ૧૯૦૨માં ઉત્તર પ્રદેશના મેરઠ જિલ્લાના નૂરપુર ખાતે થયો હતો અને ૨૮મી જુલાઈ ૧૯૭૯થી ૧૪મી જાન્યુઆરી ૧૯૮૦ સુધી ભારતના વડાપ્રધાન હતા.
ગ્રામીણ અને કૃષિ વિકાસના હિમાયતી હોવાને કારણે, તેમણે ભારતના આયોજનમાં કૃષિને કેન્દ્રમાં રાખવા માટે સતત પ્રયાસો કર્યા.
સમગ્ર દેશમાં ખેડૂતોના ઉત્થાન અને કૃષિના વિકાસ તરફના તેમના કાર્ય માટે તેમને ‘ભારતીય ખેડૂતો ના હિમાયતી’ નું ઉપનામ આપવામાં આવ્યું હતું.
રાષ્ટ્ર માટે યોગદાન:
ખેડૂતોને શાહુકારોથી રાહત આપવા માટે, તેમણે ‘દેવું મુક્તિ વિધેયક ૧૯૩૯’ ની રચના અને અંતિમ સ્વરૂપમાં અગ્રણી ભાગ લીધો હતો.
તેમણે જમીન ધારણ અધિનિયમ, ૧૯૬૦ લાવવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી, જેનો હેતુ જમીન ધારણ પરની ટોચમર્યાદા ઘટાડી ને સમગ્ર ઉત્તર પ્રદેશમાં એકસમાન બનાવવા માટે નો હતો.
તેમણે ૧૯૬૭માં કોંગ્રેસ છોડી દીધી અને ભારતીય લોકદળ તરીકે ઓળખાતા સ્વતંત્ર પક્ષની રચના કરી.
તેઓ બે વાર ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યપ્રધાન રહી ચૂક્યા છે. તેઓ ૧૯૭૯માં ભારતના વડાપ્રધાન બન્યા.
તેઓ ‘જમીનદારી નાબૂદી’, ‘સહકારી ખેતી એક્સ-રેડ’, ‘ભારતની ગરીબી અને તેનો ઉકેલ’, ‘ખેડૂત માલિકી અથવા કામદારોને જમીન’ અને ‘પ્રિચોક્કસ લઘુત્તમ નીચે હોલ્ડિંગ્સના વિભાજનનું નિવારણ’ સહિત અનેક પુસ્તકો અને પેમ્ફલેટના લેખક હતા.
ખેડૂતો માટે સંબંધિત પહેલ શું છે?
પીએમ કિસાન સમ્માન નિધિ: યોજના હેઠળ, કેન્દ્ર દર વર્ષે ૬,૦૦૦ રૂપિયાની રકમ, ત્રણ સમાન હપ્તામાં, તમામ જમીનધારક ખેડૂતોના બેંક ખાતામાં તેમની જમીનના કદને ધ્યાનમાં લીધા વિના સીધા ટ્રાન્સફર કરે છે.
કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડઃ આ યોજના ૧૯૯૮માં ખેડૂતોને લવચીક અને સરળ પ્રક્રિયા સાથે સિંગલ વિન્ડો હેઠળ બેંકિંગ સિસ્ટમમાંથી પર્યાપ્ત અને સમયસર ધિરાણ સહાય પૂરી પાડવા માટે રજૂ કરવામાં આવી હતી.
પોષક તત્ત્વો આધારિત સબસિડી (NBS) કાર્યક્રમ: આ કાર્યક્રમ હેઠળ, આ ખાતરોમાં રહેલા પોષક તત્વો (N, P, K & S) ના આધારે ખેડૂતોને સબસિડીવાળા દરે ખાતરો પૂરા પાડવામાં આવે છે.
અન્ય ખેતી વિષયક સહાય :
ટકાઉ ખેતી માટેનું રાષ્ટ્રીય મિશન: તેનો ઉદ્દેશ્ય ચોક્કસ કૃષિ-ઇકોલોજીને અનુરૂપ ટકાઉ કૃષિ પદ્ધતિઓને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે.
પ્રધાનમંત્રી કૃષિ સિંચાઈ યોજના: તેમાં ત્રણ મુખ્ય ઘટકો છે જેમ કે ઝડપી સિંચાઈ લાભ કાર્યક્રમ (AIBP), હર ખેત કો પાણી (HKKP), અને જળવિભાજક વિકાસ ઘટકો.
રાષ્ટ્રીય કૃષિ વિકાસ યોજના (RKVY): તે ૨૦૦૭ માં શરૂ કરવામાં આવી હતી, અને જિલ્લા/રાજ્ય કૃષિ યોજના અનુસાર રાજ્યોને તેમની પોતાની કૃષિ અને સંલગ્ન ક્ષેત્રની વિકાસ પ્રવૃત્તિઓ પસંદ કરવાની મંજૂરી આપી હતી.
રાષ્ટ્રીય ગોકુલ મિશન: તે ડિસેમ્બર ૨૦૧૪ થી સ્વદેશી બોવાઇન જાતિના વિકાસ અને સંરક્ષણ માટે અમલમાં આવી રહ્યું છે.
પ્રધાનમંત્રી ફસલ બીમા યોજના: તે પાકની નિષ્ફળતા સામે વ્યાપક વીમા કવચ પ્રદાન કરે છે આમ ખેડૂતોની આવક સ્થિર કરવામાં મદદ કરે છે.
પરમપરાગત કૃષિ વિકાસ યોજના: ૨૦૧૫ માં શરૂ કરવામાં આવી, તે મુખ્ય પ્રોજેક્ટ નેશનલ મિશન ઓફ સસ્ટેનેબલ એગ્રીકલ્ચર (NMSA) ના સોઇલ હેલ્થ મેનેજમેન્ટ (SHM) નો વિસ્તૃત ઘટક છે.
સન્માન:
કિસાન દિવસ: ચરણ સિંહની જન્મજયંતિને ભારતમાં રાષ્ટ્રીય ખેડૂત દિવસ અથવા કિસાન દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.
કિસાન ઘાટ: નવી દિલ્હીમાં તેમના સ્મારકને કિસાન ઘાટ તરીકે નામ આપવામાં આવ્યું છે કારણ કે તેઓ ખેડૂત વર્ગ સાથે સંકળાયેલા છે.
એરપોર્ટ: લખનૌના આંતરરાષ્ટ્રીય એરપોર્ટનું નામ બદલીને તેમના નામ પર ચૌધરી ચરણ સિંહ ઇન્ટરનેશનલ એરપોર્ટ રાખવામાં આવ્યું.
ભારતમાં ખેતી
વિશે: ભારતના ૫૦% થી વધુ કર્મચારીઓને રોજગારી આપીને અને દેશના જીડીપીમાં ૨૦.૨% યોગદાન આપીને ભારત એ સૌથી મોટા દેશોમાંનો એક છે.
અભ્યાસો અનુસાર, ભારતના લગભગ ૭૦ ટકા ગ્રામીણ પરિવારો હજુ પણ તેમની આજીવિકા માટે મુખ્યત્વે કૃષિ પર નિર્ભર છે.
ખેતી હેઠળનો વિસ્તાર: સૌથી વધુ ચોખ્ખો પાક થયેલો વિસ્તાર ધરાવતા દેશોની યાદીમાં ભારત ટોચનું સ્થાન ધરાવે છે, ત્યારબાદ યુએસ અને ચીન આવે છે.
ખેડૂતોને પડતી સમસ્યાઓ:
બદલાતી હવામાનની પેટર્ન: બદલાતા વરસાદ અને હવામાનની પેટર્નને કારણે કેટલાક ભાગોમાં અતિશય ગરમી અને કેટલાક ભાગોમાં પૂર આવે છે.
જમીનની ઉત્પાદકતા ઘટી રહી છે: ખાતરો અને સિંચાઈના વધુ પડતા ઉપયોગને કારણે જમીનના pHમાં ફેરફાર થયો છે, જેના કારણે ઉત્પાદકતામાં ઘટાડો થયો છે.
જમીનનું વિભાજન: કુટુંબની જમીનોના વિભાજનને કારણે, ખેતી હેઠળનો વિસ્તાર ખંડિત થઈ ગયો છે. આનાથી ખેતીની ઈનપુટ કોસ્ટ વધે છે.
ખેડૂતોને પડતી સંસ્થાકીય સમસ્યાઓ:
ઉત્પાદક સામગ્રી ના ખર્ચમાં વધારો: વૈશ્વિક પરિસ્થિતિઓને કારણે ખાતરો અને જંતુનાશકો સહિત ફાર્મ ઇનપુટ્સની કિંમતમાં વધારો થયો છે.
માર્કેટિંગ અને સ્ટોરેજ સુવિધાઓ: આધુનિક ખેતીમાં પ્રગતિ થઈ હોવા છતાં, ભારત હજુ પણ ગુણવત્તાયુક્ત સંગ્રહ સુવિધાઓની અછતથી પીડાય છે.
ધિરાણ ઉપલબ્ધતા: નાના અને સીમાંત ખેડૂતો હજુ પણ ખેતીની પ્રેક્ટિસ કરવા માટે ધિરાણ સુવિધાઓ મેળવવા માટે સંઘર્ષ કરે છે.
સિંચાઈનો અભાવ: મોટાભાગની ભારતીય ખેતી ખેતી માટે ભૂગર્ભજળ અને વરસાદ પર આધારિત છે. સિંચાઈની સુવિધા વિસ્તારવાની તાતી જરૂરિયાત છે.
ખેતીનું મહત્વ:
રોજગારનું સર્જન: ભારતના લગભગ ૭૦ ટકા ગ્રામીણ પરિવારો હજુ પણ તેમની આજીવિકા માટે મુખ્યત્વે ખેતી પર નિર્ભર છે.
નિકાસ યોગદાન: ૨૦૨૦ માં, કુલ કૃષિ કોમોડિટીઝની નિકાસ US$૩.૫૦ બિલિયન હતી, જે ભારતને સાતમો સૌથી મોટો કૃષિ નિકાસકાર બનાવે છે.
આત્મનિર્ભરતા: ખાદ્ય ઉત્પાદનમાં આત્મનિર્ભરતા એ ભારતીય હરિયાળી ક્રાંતિના સૌથી મોટા પરિણામોમાંનું એક છે.
કાચો માલ: ખેતી ખોરાક અને અન્ય ઉત્પાદનો માટે કાચો માલ પૂરો પાડે છે. ખેતી ભારતમાં ઉત્પાદન ઉદ્યોગોને ચલાવે છે.
ગ્રામીણ સમૃદ્ધિ: ગ્રામીણ સમૃદ્ધિ માટે કૃષિ અને સંલગ્ન પ્રવૃત્તિઓ નિર્ણાયક છે. આ વિસ્તારોમાં આર્થિક પ્રવૃત્તિઓ કૃષિ પર કેન્દ્રિત છે.
ઉપસંહાર
કિસાન દિવસ આપણને ખેડૂતોના સમાજ પ્રત્યેના યોગદાનને યાદ કરવામાં તેમજ ખેડૂત નેતા અને ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન ચૌધરી ચરણ સિંહના વારસાને સન્માનવામાં મદદ કરે છે.