વિજય દિવસ, બાંગ્લાદેશ યુદ્ધ
૧૯૭૧ ના યુદ્ધમાં પાકિસ્તાન પર ભારતીય સશસ્ત્ર દળોની જીતને માન આપવા અને દેશ માટે પોતાનો જીવ બલિદાન આપનારા સૈનિકોને યાદ કરવા ભારત દર વર્ષે ૧૬ ડિસેમ્બરને વિજય દિવસ તરીકે ઉજવે છે. ૧૩ દિવસની લડાઈ બાદ ૧૬ ડિસેમ્બર, ૧૯૭૧ ના રોજ ભારતે પાકિસ્તાન પર શાનદાર વિજય મેળવ્યો હતો. જેના કારણે પૂર્વ પૂર્વ પાકિસ્તાનમાંથી બાંગ્લાદેશનું નિર્માણ થયું.
૧૬ ડિસેમ્બર, ૧૯૭૧ના રોજ, ISTના બરાબર ૧૬૫૫ કલાકે, ઢાકામાં, પાકિસ્તાન ઈસ્ટર્ન કમાન્ડના કમાન્ડર જનરલ અમીર અબ્દુલ્લા ખાન નિયાઝી, ૯૩,૦૦૦ સૈનિકો સાથે, લેફ્ટનન્ટ જનરલ જેએસ અરોરા, જીઓસી-ઇન-સી, ભારતીય ઈસ્ટર્ન કમાન્ડ, ની હાજરીમાં શરણાગતિના સાધન પર હસ્તાક્ષર કર્યા. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી આ સૌથી નોંધપાત્ર લશ્કરી શરણાગતિ છે. ભારતીય સેનાએ લગભગ ૯૩,૦૦૦ યુદ્ધ કેદીઓને લીધા, જે બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછીનું સૌથી મોટું શરણાગતિ છે. અને તેની જીત સાથે, ઉપખંડમાં શક્તિનું સંતુલન નિશ્ચિતપણે, અને કાયમ માટે, ભારતમાં સ્થાનાંતરિત થયું.
ભારતીયો આ દિવસે ૧૯૭૧ ના યુદ્ધ દરમિયાન સશસ્ત્ર દળો દ્વારા આપવામાં આવેલા બલિદાનને પ્રતિબિંબિત કરે છે. આપણો પાડોશી દેશ, બાંગ્લાદેશ ૧૬ ડિસેમ્બરને ‘બિજોય દિબોસ’ અથવા વિજય દિવસ તરીકે ઉજવે છે.
વિજય દિવસ ૨૦૨૩: પૃષ્ઠભૂમિ ૧
પૂર્વ અને પશ્ચિમ પાકિસ્તાન વચ્ચે ૧૯૪૭ થી તણાવ વધી રહ્યો હતો, અને ૧૯૭૧ ની શરૂઆતમાં, પાકિસ્તાન દેશ ગૃહ યુદ્ધની ટોચ પર ઉભો હતો.જ્યારે શેખ મુજીબુર રહેમાનની આગેવાની હેઠળની અવામી લીગ ૧૯૭૦ની ચૂંટણીમાં વિજેતા તરીકે ઉભરી આવી ત્યારે બાંગ્લાદેશમાં સંઘર્ષ શરૂ થયો. પાકિસ્તાની સૈન્યએ પરિણામોને પ્રભાવિત કરવા ચૂંટણી પછી બળનો ઉપયોગ કર્યો, જેના કારણે પૂર્વ પાકિસ્તાનમાંથી લોકોનું સામૂહિક હિજરત થઈ. ૨૫ માર્ચે, પાકિસ્તાની સેનાએ પૂર્વમાં તમામ રાજકીય વિરોધને કચડી નાખવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે ઓપરેશન સર્ચલાઇટ શરૂ કર્યું. બંગાળી રાષ્ટ્રવાદીઓની સાથે, આ ઓપરેશનમાં બૌદ્ધિકો, શિક્ષણવિદો અને બંગાળી હિંદુઓને પણ નિશાન બનાવવામાં આવ્યા હતા – જેમાં વ્યાપક, અંધાધૂંધ ન્યાયિક હત્યાઓ થઈ હતી. ૩૦૦,૦૦૦ થી ૩૦ લાખ બંગાળીઓ માર્યા ગયા અને લગભગ ૧૦૦ લાખ શરણાર્થીઓ ભારતમાં ભાગી ગયા.
વિજય દિવસ ૨૦૨૩: પૃષ્ષ્ઠભૂમિ ૨
૧૯૭૧નું યુદ્ધ પૂર્વ પાકિસ્તાનના લોકો સામે જનરલ યાહ્યા ખાનના નેતૃત્વમાં પાકિસ્તાની સૈન્ય શાસન દ્વારા કરવામાં આવેલા નરસંહારને કારણે શરૂ થયું હતું. ભારતે આ નિર્ણાયક સમયગાળા દરમિયાન હસ્તક્ષેપ કર્યો કારણ કે તેને બાંગ્લાદેશના શરણાર્થીઓની સારી સંખ્યાનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. જોકે, આ બેફામ હિંસા માત્ર રાષ્ટ્રવાદી ભાવનાઓને ઉત્તેજન આપે છે. પૂર્વ બંગાળ રેજિમેન્ટની પાંચ બટાલિયનોએ બળવો કર્યો, અને નાગરિકોએ પાક આર્મી દ્વારા કરવામાં આવેલા હુમલાનો પ્રતિકાર કરવા માટે હથિયારોના ડેપો પર દરોડા પાડ્યા. આમ મુક્તિ બહિની બની, એક ગેરિલા લડાયક દળ, જે એપ્રિલ ૧૯૭૧ સુધીમાં એકદમ સંગઠિત હતી, જેમાં નાગરિકો અને પાક આર્મી પક્ષપલટો બંનેનો સમાવેશ થતો હતો. ૧૯૭૧ સુધીમાં, મુક્તિ બહિની ગ્રામ્ય વિસ્તારોના મોટા ભાગને નિયંત્રિત કરશે, અને સફળ ઓચિંતો હુમલો અને તોડફોડની કામગીરી હાથ ધરશે.
ભારતનો જવાબ
પાકિસ્તાન સાથે ભારતના સંબંધો તંગ હતા. કટોકટીને કારણે બંગાળ અને આસામમાં શરણાર્થીઓની સમસ્યા ઉભી થઈ હતી. આથી ઈન્દિરા ગાંધી સરકારે મુક્તિ બહિનીને સશસ્ત્ર અને તાલીમ આપીને આ પ્રતિકાર ચળવળને સમર્થન આપવાનું નક્કી કર્યું. ભારતમાં થોડા પ્રધાનો અને અમલદારો તાત્કાલિક લશ્કરી હસ્તક્ષેપ ઇચ્છતા હતા, પરંતુ ભારતે સંખ્યાબંધ કારણોસર તેની સીધી સંડોવણીમાં વિલંબ કર્યો. ભારત સૌપ્રથમ બંગાળી પ્રતિકાર અને કામચલાઉ બાંગ્લાદેશી સરકારની કાયદેસરતા સ્થાપિત કરવા માંગે છે જે કોલકાતાથી કાર્યરત હતી. વધુમાં, મુક્તિ બહિનીની ગેરિલા વ્યૂહરચના પાકિસ્તાનને આખરી આક્રમણ માટે નરમ કરવા માટે યોગ્ય હતી.
બાંગ્લાદેશ યુદ્ધ : તૈયારી અને હુમલો
જો કે સૌથી મહત્ત્વની વાત એ છે કે, ભારત તેના પૂર્વી મોરચે પાકિસ્તાન સામે યુદ્ધ લડવા માટે તૈયાર ન હતું. અત્યાર સુધી, તે માત્ર પશ્ચિમમાં પાકિસ્તાન સાથે સંકળાયેલું હતું, જેમાં ભારતની પૂર્વ કમાન્ડ ચીની આક્રમણ અને ઉત્તરપૂર્વમાં વિદ્રોહનો સામનો કરવા માટે વધુ ચિંતિત છે.
વાસ્તવમાં યુદ્ધમાં પ્રવેશતા પહેલા ભારતએ આયોજન અને તૈયારીમાં મહિનાઓ ગાળ્યા હતા. આ આખરે ફળ આપશે, કારણ કે જ્યારે વાસ્તવમાં યુદ્ધ શરૂ થયું ત્યારે ભારતીય લશ્કરી યોજના લગભગ દોષરહિત રીતે ચલાવવામાં આવી હતી. ૩ ડિસેમ્બર, ૧૯૭૧ ના રોજ પરિસ્થિતિ વધુ વણસી ગઈ, જ્યારે પાકિસ્તાને ૧૧ ભારતીય એરબેઝ પર હવાઈ હુમલાઓ શરૂ કર્યા, ઈન્દિરા ગાંધીને ભારતના આર્મી ચીફ, જનરલ સેમ માણેકશાને પાકિસ્તાન સામે સંપૂર્ણ સ્તરે યુદ્ધ શરૂ કરવા સૂચના આપવા દબાણ કર્યું. કરાચી બંદરને નિશાન બનાવવા માટે ભારતે ભારતીય નૌકાદળની આગેવાની હેઠળ ‘ઓપરેશન ટ્રાઇડેન્ટ’ ચલાવ્યું હતું. ભારતે બાંગ્લાદેશી રાષ્ટ્રવાદી જૂથોને સમર્થન આપ્યું હતું. યુદ્ધ ૧૩ દિવસ સુધી ચાલ્યું. આખરે ભારતનો વિજય થયો.
વિજય દિવસ ૨૦૨૩: મહત્વ
૧૯૭૧ના યુદ્ધ દરમિયાન ભારતના ઉજવાયેલા ઉદભવની લોકોને યાદ અપાવે છે, વિજય દિવસનું ઘણું મહત્વ છે. ૧૬ ડિસેમ્બરે, રાષ્ટ્ર તેના સશસ્ત્ર દળોની શક્તિ અને બહાદુરીને શ્રદ્ધાંજલિ આપે છે. આ દિવસ ભારત અને બાંગ્લાદેશ બંનેમાં પરેડ અને નોંધપાત્ર ઘટનાઓ સાથે ચિહ્નિત થયેલ છે.
તેના ઐતિહાસિક મહત્વ ઉપરાંત, વિજય દિવસ બંને રાષ્ટ્રો માટે સાંસ્કૃતિક અને રાજકીય મહત્વ ધરાવે છે, જે ભારત અને બાંગ્લાદેશ વચ્ચેના મજબૂત સંબંધો પર ભાર મૂકે છે.